Mali Coğrafyası Tarihi ve Ekonomisi

Yüzölçümü: 1 240 142 km
Nüfusu: 8 338 000
Nüfus yoğunluğu: Km’ye 6,7 kişi

Başkenti: Bamako
Dili: Fransızca; sudan dili; Berberice; Arapça
Dini: İslâm
Para birimi: Animist (cancı):Mali frangı

Batı Afrika’da ülke.

Kuzeydoğuda Cezayir, kuzey ve ku­zeybatıda Moritanya, batıda Senegal, güneybatıda Gine, güneyde Fildişi Kı­yısı, güneydoğuda Yukarı Volta (Burkma Faso) ve Nijer ile sı­nırlıdır.

Coğrafya

Mali’nin fazla engebeli olmayan yü­zey şekillerinde iki özellik dikkati çe­ker; Alüvyonlu vadiler ve yaylalar. Alüvyonlu vadiler, bir yandan Kayes çağlayanlarıyla kesintiye uğrayan yu­karı Senegal vadisini, öte yandan da Nijer ırmağının çanağını kapsar. Ni­jer ırmağı Mali’de farklı iki bölümden oluşur: Yukarı Nijer; Orta Nijer. Tro­pikal rejimde olan Yukarı Nijer’in su­ları Sansanding barajının aşağısmda yatışır ve ırmak burada iki kola ayrı­larak bir iç deltayı (Macina) çevreler. Orta Nijer’se, Tombuktu’nun aşağı ke­siminde, çok geniş ve bataklık kıyılarla çevrili tek bir yatağa kavuşur. Çev­rede Nijer’in çanağı yükselerek doğu­da Bandiagara-Hombori, batıda da Manding yaylaları gibi yaylalar oluşturur. Mali’nin kuzeyinde kumlu ova­lardan ve alçak yaylalardan meyda­na gelen güney Sahra bölgesi uzanır. Mali’de üç iklim bölgesi egemendir: Çölümsü güney Sahra bölgesi; yağış­ların yetersiz olduğu (yılda 200-600 mm) ve bozkırla (daha nemli olan Nijer çanağı dışında) kaplı Sahil bölge­si; tek bir mevsimde toplanan yağış­ların her yerde bir metrenin üstünde olduğu ve savananın yanı sıra akar­su boylarında galeri ormanlarının ye­tişmesine olanak veren Sudan bölge­si.

Nüfus

Batı Afrika’nın ortasında bulunan Mali çeşitli halkaların birbirine karış­tığı bir bölgede yer alır; bu da ülke halkının etnik oluşumundaki çeşitliliği açıklamaktadır.Mali Sahrası’nda göçebe olarak yaşayan beyaz nüfu­sun (Tuaregler, Mağribiler ve Araplar; toplam nüfusun % 5’i) yanı sıra yerleşik zenci nüfus (Bambaralar, Pöller, Sarakollar, Senufolar, Songaylar, Malinkeler) savanalarda ya­şar. Mali’de ortalama nüfus yoğunlu­ğu düşük, dağılım da oldukça eşitsiz­dir. Sahra’daki bölgeler aşağı yukarı ıssızdır; buna karşılık bütün Nijer çanağında km²’ye 10 ya da 20 kişi dü­şer. Ayrıca, Mali nüfusu, genç bir nü­fustur (1992’de 0-15 yaş arasındakilerin toplam nüfusa oranı % 49,4’tü); kuraklığın daha da çetinleştirdiği iş­sizlik ve beslenme sorunlarının doğ­masına yol açan hızlı bir artış gösterir (yılda % 2,8).

Tarih

Mali adı, kaynağı pek bilinmeyen es­ki bir İslâm imparatorluğundan gelir. XIII. ve XVII. yy’lar arasında Mandingalar tarafından kurulan bu impara­torluk, en parlak dönemine XTV. yy’da ulaştı. O dönemlerde ülke Nou- akchott dolaylarından İforalar Adrarı’na kadar uzanmaktaydı; güneyde okyanustan ayrılarak, Gana dışında Fildişi Kıyısı’nın kuzeyini içine alı­yor ve günümüzdeki Gine Bissau’ya açılıyordu. Nijer ırmağı, Nijerya’ya girdiği noktanın yakınlarına kadar Mali’nindi. Başlıca kentler Tombuktu, Cenne ve Gao’ydu. 1325’te Songay Krallığı’m (başkenti Gao) da top­raklarına katan Mali İmparatorluğu, en geniş sınırlarına ulaştıysa da çok geçmeden komşu ya da bağımlı halk­ların (Mossiler, Tukulörler, Bamba­ralar, Songaylar) baskısı altında ya­vaş yavaş geriledi ve 1670’te yıkıla­rak birçok devlete ayrıldı.

Senegal’i ele geçiren general Faidharbe, Fransız sömürge topraklarım Nijer’e kadar yayma hareketine giriş­ti. Bu girişimler 1880-1895 arasında Gallieni ve Archinard tarafından ta­mamlandı. Sudan diye adlandırılan söz konusu bölge Fransız Batı Afrikası içinde yer aldı. 1957 yasasayla böl­geye özerk bir hükümet hakkı tanın­dı ve bir yıl sonra bölge meclisi, birli­ğin bünyesi içinde Sudan Cumhuriyeti’nin kurulduğunu ilan etti.

Mali, 1959’da Senegal ile Sudan’ı içi­ne alan bir federasyonun adı olarak yeniden ortaya çıktı. 1960’ta, Fransa ile Mali Federasyonu arasında bağımsızlık anlaşmaları imzalanmakla (Nisan 1960) birlikte, 27 Nisanda ya­pılacak başkanlık seçimleri öncesin­de, Dakar’daki bir konferans sırasın­da Senegalli ve Sudanlı yöneticiler arasında şiddetli bir anlaşmazlık böşgösterdi. Senegal, federasyondan çekilme kararı aldı; birkaç hafta son­ra, Fransa bu ayrılma isteğini resmen kabul etti (20 Ağustos 1960) ve Senegal’in bağımsızlığını tanıdı; Mali Cumhuriyeti adını alan Fransız Sdanı’ysa, Fransız Birliği’nden çekildi (22 Eylül 1960) ve her iki ülke Birleş­miş Milletler Örgütü üyeleri arasına kabul edildi.

Senegal ile ilişkileri apansız kesilin­ce denizle bağlantısı kopan Mali, kendisi gibi siyasal açıdan ilericiliğe yönelen Gine’ye yaklaştı; ama Hazi­ran 1963’te Senegal’le ilişkiler düzel­meye başlayınca Mali, Dakar-Bamako demiryolunun yeniden açılmasıy­la okyanusa bağlandı. Yeni kurulmuş bir devlet olan Mali’nin, Afrika’da çok saygın bir yeri olan başkanı Modibo Keita, ülkenin Fransa ile olan ilişkilerine fazla dokunmaksızın siyasal yaşamı sosyalizm doğrultusun­da yönlendirdi. Ayrıca Mali iktisadı­nı kalkındırmak amacıyla, Mali fran­gının % 50 oranında devalile edildiği bir kemerleri sıkma siyaseti başlattı (1967). Bu önlemlere karşın devlet, yıkıntının eşiğindeki mali ve iktisadi durumuyla günden güne güçsüzleşti. 19 Kasım 1968’de başkan Keita, Yoro Diakite’nin yönettiği bir askerî darbeyle devrildi. Diakite geçici bir hükümet kurdu (23 Kasım) ve Anayasa’yı kaldırarak yerine temel bir ya­sa koydu. Ulusal Kurtuluş Askerî Ko­mitesi başkam teğmen Musa Traore,

19 Eylül 1969’da devlet başkanlığını üstlenip, iktisadi durum düzelene kadar hükümeti kararnamelerle yö­netme yolunu seçti. Bu amaca yöne­lik birinci üç yıllık planda (1970- 1973), özellikle ülke için yaşamsal önemi olan tahıl (pirinç) üretimini geliştirmeye ağırlık verildi. 4 Mayıs 1978’de çoğunluğu sivillerin oluş­turduğu yeni bir hükümet kuruldu. Haziran 1979 seçimlerini, oyların % 99,8’ini alarak kazanan general Musa Traore, kendisini işe yaramazlıkla suçlayan köylüler ve öğrenciler tara­fından büyük ölçüde eleştirildi. Ma­yıs 1977’de ölen Modibo Keita’ya öz­lem duyulmaya başlandı ve hüküme­te karşı çeşitli hareketler başgösterdi. Baskı tutumu öğrencüerin harekete geçmesine yol açarken (Ekim-Mart 1980), halk artık tek partili rejimi (Mali Demokratik Halk Partisi) des­teklemekten vazgeçti. Bununla bir­likte devlet başkanı Musa Traore, 19 Nisan 1983’te hükümette küçük bir değişiklik yaptığını açıklayıp, çeşitli muhalefet hareketlerini sertlikle bas­tırarak, iktidarını korumayı başardı. 1989’da hükümete kendi adamlarım yerleştirdi. Ne var ki 1991 Martında çok partili rejime geçilmesini isteyenlerin başlattıkları gösteriler ve ge­nel greve gidilmesi sonucunda, 25 Mart 1991’de ordu tarafından devri­lerek tutuklandı ve bir Ulusal Uzlaş­ma Konseyi kurularak, başkanlığına Amadu Tumani Ture getirildi; çok partili sisteme geçiş çalışmalarına başlandı. 1992 Nisanında yapılan ge­nel seçimlerden sonra başbakanlığa Yunusi Ture getirilirken, A.O. Konare de cumhurbaşkanlığına seçildi.

Ekonomi

TARIM VE HAYVANCILIK. Tarım, sulamayı zorunlu kılan iklim koşul­ları yüzünden sınırlı kalır; ancak su­lama olanakları, Nijer ırmağının iç deltası üstünden son derece gelişmiş ve burada sulanabilen alanlar 50 000 ha’a ulaşmıştır. Başlıca besin bitkile­ri arasında darı ve hintdarısı, pirinç, mısır ve manyoka sayılabilir. Sanayi­ye yönelik tarım ürünleri arasında da Senegal vadisinde yerfıstığı, ayrıca pamuk, tütün, şekerkamışı tarımı ge­lişmektedir. Pamuk ve yerfıstığı, top­lam mal dışsatımının % 80’e yakın bölümünü oluşturur.

Göçebelerin geleneksel uğraşı olan hayvancılık, Mali’nin başlıca gelir kaynaklarından biridir; ayrıca hay­van varlığını artırmak için büyük çalışmalar yapılmıştır (aşılar,, yapay otlak denemeleri). Ne var ki, Sahil bölgesini kasıp kavuran kuraklıklar, pek çok sayıda hayvanın ölümüne yol açmaktadır.

MADEN KAYNAKLARI. Maden, kaynaklarıyla ilgili döküm sonucun­da boksit (Bamako kesimi, Kita, Segou), manganez (Tessalit bölgesi, Kidal, Ansongo, Tombuktu), bakır ve demir (Nioro bölgesi, Kayes ve An­songo) yatakları belirlenmiştir; ama Üretim henüz düşüktür. Senegal ve Nijer ırmaklarının düzenlenmesinin günümüzde tarım ürünlerinin işlen­mesiyle sınırlı kalan Mali sanayisi­nin gelişmesine olanak vermesi bek­lenmektedir. Rejimin sosyalist siya­set çerçevesi içinde, sanayi kolları­nın çoğunluğu devletindir: Çeltik fabrikaları; mezbahalar; süt fabrika­ları (Bamako); şeker fabrikaları; do­kuma sanayisi tesisleri (Nioro, Segou); yağ ve sabun fabrikaları; vb.