Hayvanlarda Kanat Şekilleri ve Evrimi

Kanat, Kuşlar, böcekler gibi bazı hayvan gruplarında bulunan ve uçmaya yara­yan organ.

Gerçek kanatlar, evrim sırasında an cak dört grupta ortaya çıkmıştır: Bö­cekler; ikinci Zaman’da yaşamış uçan sürüngenler olan Pterozorlar (Pterosauria); kuşlar ve yarasalar. Kanat­lar, her zaman çift sayıdadır: Böcek­lerde dört, uçan omurgalılardaysa yalnızca iki kanat bulunur. Böcekler­de kanatlar göğüsten çıkar: Üst kanat­lar, ikinci göğüs bölütünün (orta gö­ğüs), alt kanatlar üçüncü göğüs bölü­tünün (art göğüs) üstünden çıkarlar. Her kanat, ince bir damar ağıyla bir­birinden ayrılan iki kitin (azotlu, es­nek ve dayanıklı madde) zardan yapılmıştır. İkikanatlılarda (Diptera) [si­nek, sivrisinek, vb.] alt kanatlar kay­bolmuş ve yerlerini tokmak biçiminde, yani ince bir sapla şişkin bir uç bölü­münden oluşan denge organları almış­tır. Pireler ve bitler gibi bazı böcek­lerdeyse kanat bulunmaz.

Mayısböcekleri, pislikböcekleri, uğurböcekleri gibi kınkanatlılarda (Coleoptera) üst kanatlar boynuzsu maddeden yapıl­mıştır. Bunlar “elitra” olarak adlan dirilir. Tahtakurularında birinci ka­nat çiftinin yalnızca tabanı boynuzsu­dur. Bu da “hemelitra” olarak adlan­dırılır. Kelebeklerin kanatları, bunla­ra güzel renklerini sağlayan küçük pullarla örtülüdür. Böceklerin çoğun­da üst kanadı alt kanada birleştiren, uçuşu kolaylaştırıcı bir takılma aygı­tı vardır: Sözgelimi, arılarda alt kana­dın ön kenarında küçük bir çengel bu­lunur. Bazı böcekler, dinlenme halin­deyken kanatlarını dikey biçimde tu­tarlar (sözgelimi, gündüz kelebekleri), bazıları kanatlarını beden boyunca uzanacak biçimde tutarlar (sözgelimi, ağustosböcekleri), kimileri de yan ta­raflarında açık olarak tutarlar (söz­gelimi, kızböcekleri).

Omurgalıların kanadı, biçim değiştir­miş bir ön üyedir (önbacak). Pterozorlarda, dördüncü parmak aşın derece­de uzamıştı ve üstüne zar gerilmiş bir çeşit yaya benziyordu. Eski çağlarda yaşamış olan uçan sürüngenlerin en küçüklerinde uçma, kanat çırpmakla sağlandığı halde, Pteranodon gibi bü­yük uçan sürüngenler ancak havada süzülebiliyorlardı.

Önündeki damarları telirgin bir biçimde görülen büyük kızböceğinin kanatları

KUŞLARIN KÖRELMİŞ ELİ

Kuşların kanadı çok farklı yapıdadır. Bu, körelmiş bir elle son bulan bir ön üye (önbacak) olarak tanımlanabilir. Birinci parmak körelmiştir; İkincinin yalnızca iki parmak kemiği vardır; üçüncüyse çok indirgenmiştir. Bu son iki parmak, iki eltarağı kemiğiyle (2. ve 3. eltarağı kemikleri) eklemlenir; dördüncü ve beşinci eltarağı kemikle­ri tümüyle ortadan kalkmıştır. Körel­miş birinci parmağın eklemlendiği bi­rinci eltarağı kemiği de çok küçüktür. Bu kanat, uçmada başlıca rolü oyna­yan ve körelmiş elin yerini dolduran uzun telek tüyleriyle donanmıştır. Ka­nat, göğüs kemiğinin orta kesiminde­ki bir çeşit karina biçiminde uzan­tıya bağlanan güçlü kaslar yardımıy­la hareket eder.

Omurgalıların (ön üyeleri önbacakları), türlere göre farklı biçimlerde kişmişlerdir. Ön üyeler, canlıların sürüngen, temeli ya da kuş İmalarına göre, el, ayak, üzgeç ya da kanat alabilir.

1. insan; 2. kertenkele; 3. balina; 4. köstebek; 5. penguen; 6. at; 7. uçan irüngen; 8. kuş; 9. yarasanın ön üyelerinin içimi ve iskeleti.

Kanatların gelişme derecesi, kuşlar­da türlere göre çok değişiklik gösterir. Kartallar, akbabalar, albatroslar, pe­likanlar ve süzülerek uçan öbür büyük kuşlarda çok uzundur. Bunların ter­sine, uçmaya elverişsiz olacak kadar indirgenmiş kanatları olan kuşlar da vardır ve her zaman olmuştur. Bun­lar arasmda özellikle penguenler ve karinasızlar (devekuşu, koşucu deve­ kuşu, tepeli devekuşu, kivi) ve öbür de­ğişik takımlara bağlı çeşitli türler (do- dolar, sutavukları, vb.) sayılabilir. Uçucu olan önemli son grup, bir me­meli takımı olan yarasalardır (Chiroptera). Bunların kanatları, ön üyeleri­nin (önbacak) kısa kalan baş parma­ğı dışındaki öbür parmaklarımn aşırı derecede uzayarak destekledikleri bir zardan oluşur.

Bu uçma zan, birbirini izleyen başlı­ca şu dört bölümden oluşur:

1. Elin (birbirine çok yakm olan) ikin­ci ve üçüncü parmaklarıyla dördün­cü parmağı arasındaki bölüm; 2. ge­ne elin dördüncü parmağıyla beşinci parmağı arasmdaki bölüm; 3. elin be­şinci parmağıyla bacak arasmdaki bö­lüm; 4. bacakla kuyruk arasmdaki bö­lüm.

Yukarıda adı geçen hayvan grupları dışında, uçmalarma değilse bile süzülmelerine olanak veren organları bu­lunan birkaç hayvan daha vardır. Kol­ları ve bacakları arasmda zarlar bu­lunan çeşitli memelilerde (sincaplar, keseliler, uçar makiler) uçma böyle sağlanır. Uçan balıkların kanatlarıy­sa, çok gelişmiş göğüs yüzgeçlerinden başka bir şey değildir.