Birinci ve ikinci İnönü Savaşları

BİRİNCİ İNÖNÜ SAVAŞI

1921 yılının 9   ve 10 Ocak günlerinde ve aynı yılın 31 Martında, Türk-Yunan kuvvetleri arasında geçen savaşların İnönü böl­gesinde yapılması bir raslantı değildir. İnönü savaşlarının zamanını Yunan­lılar, savaş alammysa Türkler seçmiş­lerdir. Türk ordusunun savunma pla­nına göre. Bursa ve Kocaeli yönünden gelecek bir düşman saldırısı İnönü’de karşılanacaktı. İnönü savunma hattı. Yunanlıların 1920 yaz saldı rısıııdan ve Bursa’ya yerleşmelerinden hemen sonra seçilmiş, siperler kazılarak bir ölçüde hazırlanmıştır.

Marmara bölgesinden, İç Anadolu’ya giden tek stratejik yol, İnönü’den ge­çerek Eskişehir’e ulaşır, buradan iki­ye ayrılıp doğuda Ankara, güneyde Afyon yönüne uzanır. Doğanın belir­lediği bu duruma askerlik kuralı da uymak zorundadır. İstanbul-Bağdat demiryolu Eskişehir’den geçmekte ve Afyon üstünden Konya’ya doğru git­mektedir. Demiryolu ayrı bir kol ha­linde Eskişehir’den Ankara’ya kadar uzatılmıştır. Ankara hattı ile Kütahya- Afyon hattı kavşak noktasında olmak bakımından Eskişehir stratejik bir öneme sahiptir.

Yunan ordusu için, işgali genişletmek amacıyla düzenlenmiş bir keşif saldı­rısı olarak nitelenen ve Türk ordusu tarafından İnönü’de karşılanan bu saldırı sonucunda yapılan Birinci İnö­nü Savaşı, Yunanlıların Türkler kar­şısında ilk başarısızlığıdır. Gerçekten de, 15 Mayıs 1919’dan beri Türkler, Yunan taarruzunu ilk kez İnönü’de kırmış oluyorlardı. İnönü’de ordu, ilk kez yanında Kuvayı Milliye olmadan gerçekten çok iyi döğüşmüştü. Böyle­ce, T.B.M.M’nin yeni kurulmakta olan ordusu birdenbire saygınlık kazandı. Ordu aleyhinde Meclis’te bile kendi­ni gösteren güvensizlik havası dağıl­dı, ordunun kuruluşu ve güçlendiril­mesi daha kolaylaştı.

Çerkez Ethem’in üstüne yüründüğü duyarlı bir zamanda Batı cephesinin yıkılmaması, büyük bir tehlikenin sa- vuşturulduğunu müjdeliyordu. Çünkü, Çerkez Ethem.İnönü savaşları sırasın­da hâlâ bir tehlikeydi. Birinci İnönü Savaşı’nm sonucu iste bu bakımdan da çok önemliydi. Düzenli ordunun bu ilk başarısı. Mustafa Kemal Paşa’nın Meclis’te. Çerkez Ethem taraftarları­na karşı siyasal zaferini sağlamakta da etken olmuştu. Çerkez Ethem efsa­nesi de böylece yıkılmış oldu.

İKİNCİ İNÖNÜ SAVAŞI

Yunan ordu­sunun 1921 Mart saldırısı, aynı yılın ocak ayındaki harekâtın daha büyük ölçüde yinelenmesinden başka bir şey değildir. Yalnız bu kez. saldırıya da­ha çok kuvvet katılmış ve hedefi da­ha geniş tutulmuştur. Bunun doğal sonucırolarak da çarpışmalar daha çe­tin geçmiştir.

Birinci İnönü Savaşı’nın, Yunan hal­kı ve devleti üstündeki kötü etkisini sil­mek isteyen Yunan kuvvetleri 23 Martta iki grup halinde, Eskişehir ve Afyon’a doğru saldırıya geçtiler. 27 Martta, İkinci İnönü Savaşı başladı ve kanlı bir biçimde beş gün sürdü. Bu savaşın Türk Kurtuluş Savaşı bakı­mından en önemli özelliği, düşmanın sert baskılarının zaman zaman karşı saldırılarla kırılması ve İnönü savun­ma hattının en tehlikeli anda bile bı- rakılmamasıdır. Batı cephesi komu­tanı İsmet Paşa, savaş süresince ver­diği emirlerde mevzilerin kesin bir bi­çimde savunulacağını sık sık yinele­miştir. Savaşın en sıkışık bir zamanın­da (30 Mart), Meclis Muhafız Tabu­ru da cepheye gönderilerek destek sağlanmıştır.

31 Martta, Türk ordusunun düşmanın sağ kanadına yaptığı karşı saldırı sa­vaşın sonucunu belli etti. 1 Nisanda, Yunan ordusu çekilmeye başlayınca, Türk ordusu da bu zaferle eski değe­rini yeniden kanıtlama olanağı buldu. Batı cephesi komutanı İsmet Paşa’nın kişiliği de, İkinci İnönü zaferiyle da­ha yüksek bir saygınlık ve güven ka­zandı. İnönü zaferinden sonra, bu cephede kuvvetlerin önemli bir bölü­mü güneye gönderildi. Afyon’daki Yu­nan kuvvetlerine saldırıya geçildi. 6 Nisanda düşman Afyon’u boşaltarak çekilmeye başladı. Uşak’a doğru çeki­len düşmanla, 8-11 Nisan günlerinde Aslıhan ve Dumlupınar’da şiddetli muharebeler yapıldı.

Yunan ordusunun bu saldırısına, Yu­nanistan’da ve İngiltere’de büyük umutlar bağlanmıştı. Sonuç hayal kı­rıklığı yaratmış ve İngiliz hükümetinin Yunanistan’a güveni derinden sarsıl­mıştı. Türk ordusunun gün geçtikçe kuvvetlendiğini ve kolay kolay yenil­meyeceği anlaşılmış bulunuyordu. KÜTAHYA—ESKİŞEHİR SAVAŞLA­RI. Yunan ordusu, yaklaşık iki ay son­ra yeniden saldırıya geçti. İki kez de­nenmiş olan İnönü mevzilerine cephe­den saldırı planını terk ederek, Uşak ve Bursa gruplarını kuşatıcı bir hare­ketle meydan muharebesi alanında birleştireceklerdi.

Yunanlılar, son kozlarını oynadıkları­nın farkında oldukları için bu saldırı­ya olağanüstü bir önem vermişlerdi. Başta kral olmak üzere, başbakan, sa­vaş bakanı ve genelkurmay temsilci­leri, Anadolu’ya geçtiler. Yunan hü­kümeti adeta Anadolu’ya taşınmıştı. Saldın, Bursa ve Uşak bölgesinden,

10   Temmuz 1921’de başladı. Yunan Kurtuluş Savaşı ’nda cephedeki Türk askerine mermi yetiştirmek üzere Ankara’da bir askeri fabrikanın

fişekhanesinde çalışan kadınlar, genç kızlar.lılar. Türk ordusunun süvari birlikle­riyle savaşarak, 13 Temmuzda her ta­rafta Türk mevzilerinin önüne geldi­ler. Asıl kuvvetlerimizle muharebeler ertesi gün başladı. 14, 15 ve 16 Tem­muzda yapılan çarpışmalar savaşın sonucunu belli etti.

Cephe komutanı İsmet Paşa’nın, 15 ve 16 Temmuzda genelkurmaya verdiği raporlar üstüne Mustafa Kemal Paşa hemen cepheye geldi. 21 Temmuzda düşmana, karşı saldırıya geçildi. Özel­likle Eskişehir’i geri almak hedefini güden bu taarruz, Eskişehir yönünde başarılı olduysa da, kendini toparla­yan düşmanın karşı taarruzunu dur­duramayan Türk kuvvetleri geri çekil­mek zorunda kaldılar. Türk Yüksek Komuta Heyeti, hemen kesin bir karar almak gereğini duyarak durumu göz­den geçirdi.

Mustafa Kemal Paşa, orduyu Sakar­ya’nın gerisine çekmek kararındaydı. İsmet Paşa’ya verdiği son emirde şöy­le diyordu: “Askerliğin gereğini tered­dütsüz tatbik edelim, çıkacak başka türlü mahzurlara dayanabiliriz.” Cep­he komutanının emriyle Türk kuvvet­leri, 25 Temmuz akşamına kadar Sa­karya’nın gerisine çekildiler. Cephe karargâhı Polatlı’ya taşındı. Aralıksız on beş gün süren Kütahya- Eskişehir savaşları da böylece sona ermişti.