Jeokimya Nedir? Uygulamaları Nelerdir?

Yeryuvarlağını kimyasal açıdan ince­leyen bilim dalı.

jeoloji, mineral bilim, hidroloji, kimya, fiziksel kimya, hatta gök fiziği gibi çe­şitli bilim dallarından yararlanan jeo­kimya üç dala ayrılır: Betimleyici jeo­kimya; kuramsal jeokimya ve uygu­lamalı jeokimya.

jeokimyanın bağımsız bir bilim haline gelmesini sağlayan ilk büyük çalışma­lar, ateş etkisiyle ve başkalaşımla oluşmuş kayaçlardaki elementlerin özelliklerini ortaya koyan Norveçli Victor Moritz Goldschmidt’in (1888-1947) çalışmalarıdır.

Yerkabuğunun Çevrimi ve Elementleri

Aynı sürede birçok araştırmacının yü­rüttüğü tortul kayaçların incelenme­si, jeokimyasal çevrim kavramım açı­ğa çıkarmıştır. Bu çevrim, aşınma, de­ğişme, taşınma, tortulaşma, başkala­şım gibi olayların sonucu olan jeoloji çevrimi sırasındaki jeolojik bir oluşu­mun bileşeni olan kimyasal element­lerin davranış biçimiyle ilgilenir. 1950’den başlayarak gelişen çok sa­yıdaki incelemeler, kimyasal veri dö­kümlerinin kesinliğinin ve sayısının artmasını sağlamıştır. Fizik yasaların­dan (termodinamik, katilar fiziği, vb.) yararlanan kesin açıklamalar, sürekli bir gelişme içinde olan kuramsal mo­dellerin yapılmasını sağlamışlardır. Kimyasal elementlerin yerkabuğundaki bolluğu çok değişkendir. Başlıca se­kiz ana element seçilir: Oksijen; silis­yum; alüminyum; demir; kalsiyum; sodyum; potasyum; magnezyum. Bu elementler yalnız başlarına, yerkabuğu kütlesinin % 99’unu oluştururlar. Öbür elementler ikinci dereceden ele­mentlerdir; aralarından yalnızca ti­tan, yerkabuğunun % 0,45’ini, yani bu ikinci derecedeki elementlerin he­men hemen yarısını oluşturur.

Uygulamalar

Çeşitli elementlerin bolluklarının do­ğal değişimlerini inceleyen ve neden­lerini araştıran izotop jeokimyası, radyokronoloji (ışınımla tarih belirle­me) alanında ve paleosıcaklıklar ala­nında ilgi çekici uygulamalar vardır. Organik kimya tekniklerinden yarar­lanan organik jeokimya, paleontolojiy­le sıkı ilişki içindedir; fosillerden kal­karak biyolojik maddenin nitelikleri­ni ortaya çıkarmaya çalışır. Böylelik­le, Prekambriyen alanlarda, 2,7 mil­yar yıl önce yaşamış biyolojik meka­nizmalara tanıklık eden aminoasit zin­cir kalıntıları ortaya çıkarılabilmiştir. Tortul kayaçlarda bulunan hidrokar­bonların doğrudan çözümlenmesi, petrol araştırmalarında kullanılan ay­rıcalıklı bir tekniktir, jeokimyanın gelişmesi, yararlı madde­lerin araştırılmasıyla ilgili önemli uy­gulamalara bağlıdır.

Hadi Paylaş!