İrlanda Sanatı Hakkında Bilgiler

Tunç devrinde İrlanda sanatı, yont­ma taşlarla, ince bir zevkle süslenmiş ve çoğu kez altından yapılmış çok sa­yıda eşyayla (mücevherler, kül kapla­rı, vb.) temsil edilir.

New Grange ve Sliathna-Calliaghe’daki tümülüsler, en güzel yontma taş bloklarıyla çevrili megalitik dö­nemden kalma iki İrlanda anıtı ola­rak kabul edilir; New Grange’de kö­şegen çizgiler, geçmeler ve çember­lerle süslü sarmal motifi, bunların üstündeki gravürlerin en yaygın motifidir.

KELT ETKİSİ

Hıristiyanlık çağının başlamasından önceki iki ya da üç yüzyıl boyunca İr­landa’ya birbiri ardından pek çok Kelt dalgası geldi. Ülkeye, La Tene (İkinci Demir devri) adı verilen uy­garlığın girişi bu dalgalardan biri sı­rasında oldu. Bir yandan tunçtan maşrapalar ve aynalar, altın kakmalı gümüş kolyeler, öte yandan da yer­leşme yerlerinde bulunan araç-gereç, silah kılıfları, çanak-çömlek, pa­ralar, İrlanda Hıristiyan sanatının geniş ölçüde yararlanacağı çok zengin bir sanat tabanı oluşturdu. Kelt mine ustalarında çok görülen sarmal çizgi motifleri, VII. ve VIII. yy.  İrlanda tezhip sanatçılan tarafından yeniden ele alındı; metal ve mine işlemesinde başlıca motif olarak kaldı (Ardagh kupası, Tara broşu, VIII. yy.).

TAŞ SANATLARI

Görünüşleriyle arı kovanını andıran, taştan yapılmış bir tür kulübe olan dun’lar İrlanda’daki ilk mimarlık ör­nekleridir. İlk dua yerleri, bunlar ör­nek alınarak yapılmıştır ve en eski manastırların (Kerry açıklarında bir kayanın tepesindeki Skelling Micha­el) yapım biçimi de bu ilk dua yerlerininkinden pek farklı değildir. VIII. yy’da yapılan Armagh, Kildare, Lismore ya da Kells manastırlarından günümüze pek az şey kalmıştır.

Tek parça taştan oymalı yüksek haç­lar olan high crosses, İrlanda sanatı­nın süsleme özelliklerini yansıtır. En eski haçlar VI. yy’dan kalmadır. Ahenny, Kilkieran, Killamory, Kilrea haçları VIII. yy’dan kalmadır ve ol­dukça ünlüdür; ama daha sonraki ta­rihlerde gerçekleştirilen en güzel ör­nekler, İrlanda’nın kuzeyinde yükse­lir.

KUYUMCULUK

Madenler üstüne yapılmış ürünler daha VII. yy’dan başlayarak keşiş ya da laik Mandalı Hıristiyan kuyumcu­ların VII. yy. sonlarına doğru eriştik­leri olağanüstü ustalığın habercisi­dir. Brian Boru (XI. yy.) yönetimi sıra­sında güzel sanatların yeniden canlı­lık kazanması, kuyumculukta yeni gelişmelere yol açmış, bu gelişme XII. yy. Saint-Patrick çan kulesindeki kutsal emanet sandığı (1094-1105) gibi ustalıkla yapılmış yapıtlarla süs­lenmiştir.

ÖZGÜNLÜKTEN UZAK OLAN YAKINÇAĞLAR

XII. yy. ortalarına doğru Cîteaux mezhebi üyeleri İrlanda’ya roman mimarlık üslubunu getirdiler. Mellifont (1142), Böyle (1161) ve Monasternenagh (1185), Cîteaux tarikatı­nın kurduğu roman üslubunda ma­nastırlardır; ama bu tarikat, zaten Norman fetihleriyle büsbütün yıkıla­cak bir sanatın özgün kaynaklarını geliştirmemiştir. XV. ve XIV. yy’larda Manda gotik mimarisi, İngiliz gotik üslubunun pek parlak olmayan bir uzantısından başka bir şey değildir. Reform döneminde çok sayıda ma­nastır yakılıp yıkılmış, ayrıca sürekli savaş ve karışıklıklar içindeki XVII. yy. İrlanda’sı plastik sanatların geliş­mesine elverişli bir ortam olmamış­tır.

Mimar ve heykelciler, Dublin’de ve İrlanda’nın birçok kentinde, İngilte­re’de çok beğenilen örneklerden esinlenen önemli çalışmalara ancak XVIII. yy’da girişmişlerdir. Bazen yeni gotik (Cork ve Killarney katedral­leri) bazen de yeni-klasik(1802’de Ja­mes Gandon’un yaptığı Dublin Ada­let Sarayı) üsluptaki XIX. yy. mimari­siyse, pek belirgin değildir.

XX. yy. başlarında Jack Yeats, Paul Henry ve Patrick Tucky gibi ressam­ların yapıtları da, gerçek anlamda bir İrlanda okulunun varlığını kanıtla­maktan çok, birtakım bireysel öne çı­kışların belirtileridir.