İlk Türk İslam Devletlerinde Kültürel ve Sosyal Yaşam Nasıldır?

İlk Türk-İslam Devletlerinde Kültürel ve Sosyal Yaşam Nasıldır?

Konuşulan Diller

Karahanlılarda resmî dil Türkçe idi ve Uygur alfabesi kullanılıyordu. Kaşgarlı Mahmut’un Divanü Lügâti’t Türk ve Yusuf Has Hacip’in Kutadgu Bilig adlı eserleri, dönemin edebiyat ürünleridir. Gaznelilerde resmî dil Arapça, Selçuklularda ise Farsça idi. Halk ise Türkçe konuşuyordu. Resmî dildeki değişim, bu dönemlerde edebiyat alanında da etkisini göstermişti.

Devlet Yönetimi

Türk-lslam devletlerinde devletin başında bulunan hükümdara Karahanlılarda Han, Gazneliler ve Selçuklarda ise Sultan unvanı verilirdi. Hükümdarlık babadan oğula geçerdi. Ülke toprakları, hükümdar ailesinin ortak malı sayılırdı. Bu durum, hükümdarların ölümünde taht kavgalarına ve ülkenin parçalanmasına neden olurdu. Hükümdarın en büyük yardımcısı ise vezir idi. Selçuklularda eyaletlere ayrılan ülke yönetiminde hükümdarın erkek çocukları görev alırdı. Onları yetiştirmek için yanlarında atabey unvanı taşıyan devlet adamları bulunurdu. Türk-lslam devletlerinde hukuk, şer’i (islami) ve örfi (gelenek ve âdet) olmak üzere ikiye ayrılırdı. Davalara kadılar bakardı.

Toprak Yönetimi ve Ordu

İslam devletlerinden aldıkları ikta adı verilen toprak sistemini uygularlardı. Bu sistemde topraklar gelirlerine göre gruplara ayrılırdı. Devlet memurları ve komutanlar, görevlerine göre bu toprakların gelirlerini toplardı. Topladıkları gelirin bir bölümü devlete atlı asker yetiştirirlerdi.

İkta sisteminin yanı sıra has araziler, vakıf ve mülk arazileri bulunurdu. Ordu yapılanmasında ikta askerlerinden başka sultanın hassa ordusu bulunurdu. Bu ordu aylıklı askerlerden oluşurdu. Bunların yanı sıra beyliklerden gelen askerler ve gönüllü Türkmen beylikleri de ordunun diğer bölümlerini oluştururdu.

Bilim ve Sanat

Türk-lslâm devletleri döneminde canlı bir bilim hayatı vardı. Eğitim ve öğretim kurumları, hükümdarlar tarafından desteklenmiştir. Selçuklular
Döneminde Sultan Alparslan, veziri Nizamülmülk’e dünyanın ilk üniversitesi sayılan Nizamiye Medresesini Bağdat’ta kurdurmuştur.

Türk-islam devletleri döneminde Farabi, İbn-i Sina, Gazali gibi bilim adamları yetişmiştir. Vezir Nizamülmülk’ün yazdığı Siyasetname adlı eser, devlet yönetimine ilişkin bilgiler vermektedir.

Sanata büyük önem veren Türkler; han, hamam, köprü, çeşme, hastane, cami, türbe gibi Mimari eserlerde çini ve oymacılık sanatının en güzel örneklerini vermişlerdir.

Din ve İnanış

Türkler genellikle Talaş Savaşı’ndan sonra İslam’ı kabul etmiştir. Orta Asya’da kurulan ilk Türk-İslam Devleti Karahanlılardır. Türk-îslam devletlerinde Müslümanların yanı sıra başka dinlere inanan insanlar da vardı. Farklı dinlere inanan insanları bu devletlerin himayesinde huzur içinde yaşamışlardı.

Sosyal ve Ekonomik Yaşam

Türk-lslam devletlerinde halk, tarım ve hayvancılığın yanı sıra ticaretle de uğraşıyordu. Konargöçer hayatı sürdürüp ağırlıklı olarak hayvancılıkla geçinenler de vardı. Devletin gelirleri, öşür, haraç, cizye, ganimet, gümrük ve maden vergileriydi.

Devlet, canlı bir ticaret yaşamına sahip olan ülkede han ve kervansaraylar yaptırarak ticarete destek olmuştur. Müslüman zanaatkârların kurdukları lonca teşkilatı, üretimde kalite ve disiplini sağlıyordu. Lonca teşkilatı, Müslüman esnafın haklarını koruyan bir tür sendika görevi görüyordu. İlk Türk-lslam devletlerinde dinar ve dirhem adı verilen altın ve gümüş paralar kullanılmıştır.

Hadi Paylaş!