EŞEYLİ ÜREME
Genelde iki ayrı birey veya aynı bireyin farklı organları tarafından oluşturulan gametierin birleşmesiyle meydana gelen üreme olayıdır.
- Gen aktarımı, çekirdek değişimi veya döllenme olaylarıyla gerçekleşir.
- Yeni gen kombinasyonlarının oluşmasına olanak sağladığı için çeşitliliği arttırır.
- Evrime olanak sağlar ve evrimi hızlandırır.
Eşeyli üreme ile az canlı meydana gelir. Ancak ortama adaptasyonu güçlü bireylerin oiuşmasına olanak sağlar. Yüksek yapılı bitki ve hayvanların hemen hepsinde, eşeysiz üreyen canlılarda ise zaman zaman eşeyli üreme gerçekleşir. Eşeyli üremesini döllenme ile gerçekleştiren canlılarda, önce üreme hücreleri (gamet) oluşturulur. Bu gametlerin biri erkek diğeri dişi özelliği taşır.
Eşeyli üreme tipleri şunlardır
- İzogami
- Heterogami
- Konjugasyon
- Hermafroditizm
- Partenogenez
- Metagenez
A. izogami :
Şekil ve büyüklükleri aynı olan gametlerin birleşmesi şeklinde meydana gelen üreme şekline izogami denir. Örneğin; Ulotrix ve Spirogyra gibi yeşil alglerde izogami görülür.
B. Heterogami :
Şekil, büyüklük ve yapı yönünden farklı olan gametlerin birleşmesi şeklinde meydana gelen üreme şeklidir.
Anizogami: Dişi ve erkek gametler şekil ve yapı yönünden az farklılık gösterirler. Bu gametlerin birleşmesi ile görülen üreme şeklidir.
Örneğin, Karayosunu, eğreltiotunda anizogami görülür.
Oogami: Anizogaminin ilerlemiş halidir. Gametlerdeki farklılık oldukça fazla olup yumurta hücresi erkek gamete göre çok büyük olup bol sitoplazmalı ve hareketsizdir. Erkek gamet ise yumurtaya göre küçük olup az sitoplâzmalı ve hareketlidir.
Örneğin, insanda oogami görülür.
C. Konjugasyon :
Bakteri, paramesyum gibi basit yapılı caniiIarda bazen konjugasyon şeklinde eşeyli çoğalma görülür. Bakteri konjugasyonunda iki bakteri yan yana gelerek aralarında oluşan sitoplâzmik köprüler aracılığı ile verici bakteriden alıcı bakteriye gen aktarımı yapılır. Böylece alıcı bakteride kendi genierine ek olarak vericiden gelen genlerle yeni gen kombinasyonu oluşur. Paramesyumun konjugasyonunda ise konjugasyona katılan bireyler arasında mayoz bölünmeyle oluşan çekirdekler karşılıklı olarak değiştirilir.
D. Hermafroditizm :
Basit yapılı bazı hayvanlarda ve bitkilerin çoğunda aynı bireyde hem dişi hem de erkek üreme hücreleri üretilir. Bu canlılara hermafrodit (erseiik) denir. Hermafrodit canlılar kendi kendini dölleyebiIir. Hermafroditlik hayvanlar aleminde basitten karmaşığa doğru ilerleyen organizasyon sürecinde gittikçe azalır. Bu nedenle hermafrodtizm ayrı eşeyIiliğe göre ilkel sayılır.
Örneğin, yassı parazit solucanlar kendi kendini dölleyebilir. Buna rağmen, toprak soiuncanı, salyangoz gibi canlılar yassı parazit kurtlara göre daha gelişmiş canlılardır. Bunlarda üreme organı olan ovaryum ve testiste gametler farklı zamanda oluşur. Böylece bireyin kendi kendini döllemesi önlenerek çeşitliliğin arttırılması hedeflenir.
E. Partenogenez:
Arı, karınca ve yaprak biti gibi omurgasızlarda partenogenez görülür. Arıların üremesi sırasında kraliçe arının yumurîasının döllenme olmadan gelişmesi ile erkek arılar oluşur. Erkek arıların bu oluşumu partenogenez olarak adlandırılır. Kraliçe arı, erkek arıyla bir defa çiftleşir ve aldığı spermleri kaslı bir kesede depolar. Bu kesenin üreme organına açılan kısmı bir kapak ile kapalıdır. Kraliçe arıda mayoz bölünme sonucu haployit kromozomlu yumurtalar oluşur. Kraliçe arının üreme organındaki kapak açılıp yumurtalar spermler tarafından döllenirse diployit kromozomlu dişi arılar oluşur. Arı sütüyle beslenen dişi arı larvası kraliçe arıyı oluşturur. Kraliçe arı sadece üremeden sorumlu olur. Çiçek tozu ile beslenen diğer dişi arı larvaları ise işçi arıları oluşturur. Bu arılar kısır olup kovanın beslenmesi ve temizlenmesinden sorumludur.
Eğer kraliçe arıdan mayoz bölünme sonucu oluşan haployit kromozomlu yumurta hücresi döllenme olmadan mitoz bölünmeler ile gelişirse haployit kromozomlu erkek arılar oluşur. Buna göre erkek arılar haployit olup spermlerini mitoz bölünmeyle oluştururlar.
F. Metagenez:
Eşeyli ve eşeysiz üremenin düzenli olarak birbirini takip ettiği üreme biçimine metagenez (Döl değişimi) denir. Metagenez plâzmodyum ile çiçeksiz bitkilerden eğrelti otları ve kara yosunlarında görülür.
Metagenez hakkında detaylı bilgi için tıklayınız.
Son Yorumlar