Nitel gözlemler yapılırken ölçü birimleri ve sayısal ifadeler kullanılmaz, bu nedenle nitel gözlemler kişiden kişiye değişir. Örneğin “Bakteriler hızlı çoğalır.” ifadesi bir nitel gözlemdir.
Nicel gözlemler yapılırken ölçü araçları ve sayısal ifadeler kullanılır, kişiden kişiye değişmez, daha objektif çalışmalardır. Örneğin “Bakteri hücresi her 30 dakikada bir bölünür” ifadesi nicel gözlemdir.
Yeterince veri toplayan bilim insanı verileri tablo ve grafikler şeklinde yansıtabilir. Elde edilen verilerin mantıksal yorumu yapılır, sebep sonuç ilişkisi araştırılır ve bilimsel problemin geçici cevabı bulunur. Bu aşamaya hipotez veya varsayım denir. Ortaya konulan hipotez doğru olabileceği gibi, yanlış da olabilir. Bilimsel hipotezden mantık yolu ile çıkarılan sonuca tahmin veya yargı denir.
Tahmin cümlesi “Eğer…….ise……….. dir” kalıbına göre oluşturulur. Tahminin doğru veya yanlış olduğunu anlamak amacı ile yapılan çalışmaya kontrollü deney denir. Kontrolü deney yapılırken faktörlerden birisi değişken, diğerleri sabit tutulur. Kontrollü deneyde “Evet” veya “Hayır” cevabı çıkar.
Hayır cevabının çıkması tahminin yanlış olduğu anlamına gelir. Tahmin yanlış ise hipotez de yanlıştır. Bu nedenle “Hayır” cevabı çıkması halinde eski hipotezin yerine yeni bir hipotez ortaya konulur. Kontrollü deneyden “Evet” cevabı çıkması tahminin, dolayısıyla hipotezin de doğru olduğu anlamına gelir. Elde edilen sonuçlar diğer bilim insanlarıyla paylaşılır.
Teori: Doğada gerçekleşen olaylar hakkında yapılan ve arkasında güçlü deliller bulunan açıklamalardır. Doğal olayların “neden” gerçekleştiğine cevap vermeye çalışırlar.Örneğin; Evrim Teorisi
Kanun:Doğal olayların belli şartlar altında “nasıl” gerçekleşeceği sorusuna cevap verirler.Örneğin;Mendel Kanunları
Örnekle konuyu ele alalım.Bilim adamlarının akciğer kanserinin nedenleri araştırılırken bilimsel yöntem basamakları aşağıdaki gibi izlenir.
Akciğer kanseri ile ilgili çalışma yapan bilim insanı “Akciğer kanserinin en önemli sebebi nedir?” diyerek bilimsel çalışmanın ilk adımını atmış olur. Bu sorunun cevabını bulabilmek için konuyla ilgili veri toplar. Örneğin hastanelerin onkoloji bölümlerinden akciğer kanseri hastaları ile ilgili bilgiler edinir. Elde edilen verileri tablolar ve grafikler şeklinde yansıtır. Yapılan çalışmalardan bir sonuç ortaya çıkar, örneğin “Akciğer kanserinin en önemli nedeni bol miktarda yağ tüketilmesidir” sonucu çıkarılmış olabilir. Bu cümle bir hipotezdir. Hipoteze dayalı olarak “Eğer akciğer kanserinin en önemli sebebi yağlı yiyecekler ise, daha fazla yağlı besinlerin verildiği kobaylarda akciğer kanseri daha sık gözlenmelidir” diyen bilim insanı bilimsel tahminde bulunmuş olur.
Farelerde ve insanlarda akciğer kanserinin sebeplerinin ortak olduğu varsayımını kabul eden bilim insanı kontrollü deneyler düzenler. Aynı yaşta olan kobayları eşit sayıda dört gruba ayırır. Farelerin bulundukları koşullar aynıdır, yalnız yağ farklı dozlarda verilir.
Kobaylara besinlerle farklı miktarlarda yağ verilmesine rağmen, akciğer kanseri görülmesi açısından fark yoksa kontrollü deneyden “Hayır” cevabı çıkmış olur. Bilim insanı hipotez oluşturma aşamasına geri döner, verileri tekrar gözden geçir dikten ve araştırmalar yaptıktan sonra yeni bir hipotez ortaya koyar. Örneğin yeni hipotez “Akciğer kanserinin en önemli sebebi nikotindir” olabilir. Bu hipotezden “Eğer akciğer kanserinin en önemli nedeni nikotin ise, daha fazla nikotin verilen kobaylarda daha sık kanser gözlenmelidir.” diyerek bilimsel tahminde bulunmuş olur. Tekrar kontrollü deneyler düzenlenir, tüm koşullar aynı, tek değişken nikotin olur.
Deneyler tamamlandığında en fazla nikotin verilen grupta, diğerlerine göre daha fazla sayıda kansere yakalanmış kobay varsa, kontrollü deneyden “Evet” cevabı çıkar. Bu şekilde hipotez kanıtlanmış olur.
Bulguların değerlendirilmesi ve sonuç çıkarma işlemine göre nikotin farelerde akciğer kanserine yakalanma riskini artırdığı için nikotinin sağlık açısından zararlı olduğu belirlenmiş olur.
Son Yorumlar