82 Anayasası Ve Çok Partili Siyasi Yaşam, Anayasaya göre siyasal yaşam çok partilidir. Siyasal partiler, demokratik yaşamın vazgeçilmez öğeleridir (m. 68/2). Siyasi partiler, önceden izin almadan kurulurlar; etkinliklerini Anayasa ve yasalara uygun olarak sürdürürler. Anayasa, siyasal partileri düzenlerken, 1961 Anayasası gibi, siyasal partilere, bir çok kısıtlamalar getirmiştir. Siyasal partilere getirilen kısıtlamalar açısından, 1982 Anayasası, 1961 Anayasası ile karşılaştırıldığında, siyasal partilere getirilen kısıtlamaları hem ağırlaştırmış, hem de yaygınlaştırmıştır.
Anayasanın 68 ve 69. maddelerinde yapılan değişiklikler ile siyasal partiler için getirilmiş olan kısıtlamaların bir bölümü azaltılmış, bir bölümü de tümden kaldırılmıştır.
Yine Anayasa ile, derneklerin (m. 33), sendikaların (m. 52), kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının (m. 135), Vakıfların (m. 33) ve kooperatiflerin (m. 171) siyasal etkinliklerde bulunmalarını ve siyasal partilerle ilişki içinde olmalarını yasaklayan, çoğulcu demokrasi ile bağdaşmayan kısıtlamalar da, Anayasa’nın ilgili maddelerinde yapılan değişikliklerle kaldırılmıştır.
Anayasada yapılan değişiklikler ile siyasal partilerin durumunda meydana gelen değişikliklere kısaca aşağıda değinilmiştir:
a) Siyasal partilere üye olabilme yaşı. Anayasa değişikliği ile siyasal partilere üye olabilme yaşı, seçmen yaşı ile uyumlu hale getirilerek 21’den 18’e indirilmiştir, (m. 68/1).
b) Siyasal partilere üye olamayan kamu görevlileri. Kimi kamu etkinliklerinde bulunan görevliler partilere üye olamazlar. Bunlar arasında memur statüsünde bulunan kamu görevlileri; Hakimler, Savcılar ve yüksek yargı organları ve işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri, Sayıştay mensupları, Silahlı Kuvvetler mensupları ile yükseköğretim öncesi öğrenciler yer alır.
Yükseköğretim elemanları ile yükseköğretim öğrencilerinin, siyasal partilere üye olabilmelerine ilişkin koşullar yasa ile düzenlenir, (m. 68/6, 7). Partilere üye olan yükseköğretim elemanları, siyasal partilerin ancak merkez organlarında görev alabilirler.
c) Siyasal partiler ancak Anayasa Mahkemesince kapatılabilir. Siyasal partilerin kapatılması için dava açma görevi Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısına, davaya bakma görevi de, Anayasa Mahkemesi ne verilmiştir. Anayasa Mahkemesi, siyasal partilerin kapatılmasına ilişkin davalarda, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısından sonra, kapatılması istenen partinin savunmasını dinler (m. 149). Anayasa Mahkemesinin kararı kesindir; Resmi Gazetede yayımlanır.
d) Siyasal partilerin kapatılma nedenleri. Siyasal partilerin tüzük ve programları ile eylemleri, Devletin bağımsızlığına, ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne, insan haklarına, eşitlik ve hukuk devleti ilkelerine, millet egemenliğine, demokratik ve lâik Cumhuriyet ilkelerine aykırı olamaz; sınıf veya zümre diktatörlüğünü veya herhangi bir tür diktatörlüğü savunmayı ve yerleştirmeyi amaçlayamaz; Suç işlenmesini teşvik edemez (m. 68/4).
Bir siyasal partinin tüzük ve programının, bu kurallara aykırı olması durumunda, Anayasa Mahkemesi, partinin temelli kapatılmasına karar verir.
Bir siyasal partinin, bu kurallara aykırı eylemlerinden dolayı temelli kapatılabilmesi için partinin, «bu nitelikteki fiillerin ildiği bir odak, bir merkez haline geldiğinin Anayasa Mahkemesince saptanmasına bağlıdır, (m. 69/9).
Yabancı devletlerden, uluslararası kuruluşlardan ve Türk uyrukluğundan olan, gerçek ve tüzel kişilerden maddi yardım alan siyasi partiler de kapatılır (m. 69/9).
e) Temelli kapatılan partiye uygulanan yaptırımlar. Temelli kapatılan bir siyasal parti, başka bir ad altında yeniden kurulamadığı gibi, partinin kapatılmasına neden olan üyeler, aradan beş yıl geçmedikçe, başka partinin «kurucusu, üyesi, yönetici ve denetçisi olamazlar(m. 69/8).
d) Siyasal partilere mali denetim. Siyasal partilere Devlet yeterli düzeyde ve hakça mali yardımda bulunur, (m. 68/8).
Siyasal partiler, ticari etkinlikte bulunamazlar, (m. 69/2). Siyasal partilerin mali denetimi, Sayıştayın yardımı ile Anayasa Mahkemesince yapılır. Bu konuda verilen Anayasa Mahkemesi kararlan kesindir, (m. 69/3).
a) Siyasal partilerin yan kuruluşları. Anayasanın 68. maddesinde yapılan değişiklik ile, siyasal partilerin kadın kolu, gençlik kolu gibi yan kuruluşlar kurmalarını yasaklayan kural kaldırılmıştır. Böylece siyasal partilere yan kuruluşlar meydana getirme olanağı sağlanmıştır.
Son Yorumlar